Για την απώλεια του Γιώργου Δ. Παγανού

 

Ρόδος, 16/2/2021

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ


            Ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Δωδεκανήσου εκφράζει τα θερμά του συλλυπητήρια για την απώλεια του διακεκριμένου φιλολόγου, συγγραφέα και κριτικού λογοτεχνίας, Γιώργου Παγανού.

Ο Γ. Παγανός γεννήθηκε το 1932 στον Βόλο. Εργάστηκε ως φιλόλογος και σχολικός σύμβουλος στη δημόσια εκπαίδευση. Yπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, διετέλεσε Γενικός Γραμματέας της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων (Π.Ε.Φ.), 1982-1986 και συνέβαλε σημαντικά σε εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στη Μέση Εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, συνεργάστηκε με τους: Νίκο Γρηγοριάδη, Χριστόφορο Μηλιώνη, Κώστα Μπαλάσκα, Δημήτρη Καρβέλη και Γιάννη Παπακώστα στη συγγραφή των βιβλίων Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, (Α΄ και Β΄ Τεύχος) για το Λύκειο.  Κριτικές του μελέτες έχουν δημοσιευθεί σε λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Ενδεικτικά, ένα μέρος του πλούσιου συγγραφικού του έργου είναι το εξής: Νεοελληνική Πεζογραφία, Θεωρία και Πράξη, Α' τόμ. 1983, Νεοελληνική Πεζογραφία, Θεωρία και Πράξη, Β' τόμ. 1993, Αναζητήσεις στη σύγχρονη πεζογραφία, 1984, Ο εκπαιδευτικός δημοτικισμός και ο Κωστής Παλαμάς (σε συνεργασία με την Αλεξάνδρα Λαμπράκη) 1994, Τρεις Μεταπολεμικοί Πεζογράφοι,  Χριστόφορος Μηλιώνης, Νίκος Μπακόλας, Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλος, 1998, Χριστόφορος Μηλιώνης, Αφιέρωμα, 2000, Μοντερνισμός και Πρωτοπορίες, 2003 κ.ά.

Το 2019 εκδόθηκε αφιερωματικός, συλλογικός τόμος από την Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, που στόχο έχει, εκτός από την εργογραφία του σπουδαίου τιμώμενου φιλολόγου, να αναδειχθεί και με άλλα κείμενα ο βαθύς κριτικός στοχασμός και η πολύπλευρη παιδαγωγική δράση του δασκάλου Γ.Δ. Παγανού. 

Πάντα ακαταπόνητος ο Γ. Παγανός βρέθηκε κοντά μας τον Απρίλη του 2007 για την παρουσίαση του νέου εγχειρήματος του Συνδέσμου Φιλολόγων Δωδεκανήσου τότε, της περιοδικής έκδοσης Ἤριννα. Στη μνήμη του παραθέτουμε το κείμενο που αναγνώστηκε στην παρουσίαση του 1ου τεύχους στο Κέντρο Λογοτεχνών και Μεταφραστών Ρόδου. Αρχικά δημοσιεύτηκε στη Νέα Εστία τον Μάιο του 2007 και αναδημοσιεύτηκε στο 2ο τεύχος της Ἤριννας  τον Νοέμβριο του 2008, (Α΄ Περίοδος), σσ. 3-6.

 

Ἤριννα: ένα εκπαιδευτικό περιοδικό των φιλολόγων της Δωδεκανήσου[1]

Γιώργος Παγανός, Φιλόλογος, συγγραφέας και κριτικός Λογοτεχνίας

 

           Η αναγκαιότητα ενός νέου φιλολογικο-εκπαιδευτικού περιοδικού στην περιφέρεια είναι αναμφισβήτητη. Οι δυσκολίες όμως για την έκδοσή του είναι τεράστιες. Απόδειξη οι απόπειρες που έγιναν από την μεταπολίτευση και εντεύθεν, από τους συνδέσμους φιλολόγων μετά την συγκρότηση της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων (Π.Ε.Φ) στη 10ετία του '80. Οι περισσότερες από αυτές τις απόπειρες ματαιώθηκαν πριν καν γίνουν πράξη, ενώ άλλες έδωσαν μόνο μερικά βραχύβια περιοδικά χωρίς συνέχεια.

          Γεγονός πάντως είναι ότι ένα επιστημονικά έγκυρο περιοδικό του είδους αυτού αποτελεί εργαλείο για το φιλόλογο της  σχολικής πράξης, πολύ μάλλον για εκείνον που εργάζεται στην επαρχία και στην νησιώτικη χώρα, όπου δεν υπάρχει  κάποια στοιχειώδης βιβλιοθήκη, προσωπική, σχολική ή τοπική, να καταφεύγει για τις ανάγκες του. Το περιοδικό μπορεί να αναπληρώσει εν μέρει το κενό, γιατί ενημερώνει, παρέχει ερεθίσματα, προβληματίζει. Αποτελεί ακόμη για το φιλόλογο βήμα έκφρασης και είναι δυνατόν, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να εξελιχθεί σε εντευκτήριο διαλόγου πάνω σε θέματα επιστημονικά, παιδαγωγικά, διδακτικά. Θεωρητικά και πρακτικά.

      Οι προϋποθέσεις για την έκδοση ενός περιοδικού είναι πολλαπλές. Πρώτος όρος, η ύπαρξη μιας ομάδας ζηλωτών, όπως για παράδειγμα κάποια επιστημονική ένωση από την οποία θα προκύψει μια συντακτική ομάδα που θα χαράξει τις κατευθυντήριες γραμμές και θα εργαστεί με αφοσίωση. Η συντακτική ομάδα ασφαλώς θα κοπιάσει, θα συναντήσει αντιστάσεις, ανταγωνισμούς, θα δοκιμάσει απογοητεύσεις στην πορεία. Δεν πρέπει όμως να καμφθεί. Άλλος όρος sine qua non είναι η εξεύρεση των αναγκαίων πόρων για την έκδοση. Ένας οργανωμένος επιστημονικός σύλλογος μπορεί να καλύψει μερικώς τα έξοδα έκδοσης και αποστολής ενός ετήσιου περιοδικού από τις συνδρομές των μελών του. Σοβαρό πρόβλημα πάλι η είσπραξή τους. Τρίτος όρος είναι η έγκαιρη συγκέντρωση χρήσιμων και ελκυστικών εργασιών. Οι μονοθεματικές εργασίες, ανάλογα με τις ανάγκες των εκπαιδευτικών της περιοχής, δηλ. τα αφιερώματα, είναι οπωσδήποτε περισσότερο εύχρηστες. Προϋποθέτουν όμως χρόνο και προγραμματισμό. Είναι αυτονόητο ότι η μεγαλύτερη έκταση του περιοδικού πρέπει να διατίθεται στους φιλολόγους της περιοχής, μέλη του συλλόγου, κυρίως για θέματα τοπικού εκπαιδευτικού ενδιαφέροντος. Αυτοί πρέπει να ενθαρρύνονται για εργασίες ατομικές ή ομαδικές. Για μικρές έρευνες και μελέτες.

      Από τα μακροβιότερα περιοδικά μας είναι ο Φιλόλογοςτων αποφοίτων της Φιλοσοφικής Σχολής του Παν/μιου Θεσσαλονίκης (130 τχ)[2], η Φιλολογική, της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων (100 τχ)[3], η Θαλλώ του Συνδέσμου Φιλολόγων του Ν. Χανίων (16 τχ)[4] και η Κυμοθόη του Συνδέσμου Φιλολόγων  Κεφαλληνίας (14 τχ), για να σταθώ σε ορισμένες χαρακτηριστικές περιπτώσεις.     

             Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο των δυσχερειών και σε μια εποχή γενικής κρίσης και παρακμής οι φιλόλογοι της Δωδεκανήσου αποφάσισαν να εκδώσουν το δικό τους περιοδικό βαπτίζοντάς το με το ωραίο όνομα της αρχαίας ποιήτριας από την Τήλο: Ἤριννα. Η απόφασή τους αυτή είναι πράξη αντίστασης και γενναιότητας.

Ας δούμε πρώτα την ταυτότητα του περιοδικού: Ἤριννα, Περιοδική έκδοση του Συνδέσμου Φιλολόγων Δωδεκανήσου. Τεύχος 1. Ρόδος Μάρτιος 2007. Σελίδες 160. Συντακτική Επιτροπή: Χριστίνα Πετροπούλου, Ελένη Καλκάνη, Ηρακλής Πιπίνος. Ως προς την μορφή του το περιοδικό είναι καλαίσθητο, καλοτυπωμένο με τρεις έγχρωμες φωτογραφίες. Η μια στο εξώφυλλο και οι δύο στο εσωτερικό του, στο τέλος. Απεικονίζουν, η πρώτη, σκηνή από την Κάρπαθο, και οι άλλες δύο τις τρεις ποιήτριες της αρχαιότητας, Κόριννα, Ἤριννα, και Σαπφώ, από την ζωοφόρο του κεντρικού κτιρίου του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τον πρόλογο, όπου καθορίζονται οι στόχοι του περιοδικού, υπογράφει η πρόεδρος του συνδέσμου και τότε σύμβουλος φιλολόγων Δωδεκανήσου Χριστίνα Πετροπούλου. Με το περιοδικό Ἤριννα, διαβάζουμε στον πρόλογο, «δίνεται η δυνατότητα στους συναδέλφους φιλολόγους που υπηρετούν στα Δωδεκάνησα- και όχι μόνο- να αναδείξουν τα επιστημονικά τους ενδιαφέροντα, να ανοίξουν έναν διάλογο σε επίπεδο παιδαγωγικό, διδακτικό και επιστημονικό με τους συναδέλφους τους που υπηρετούν εντός ή εκτός Δωδεκανήσου, ώστε όλοι μαζί να συμβάλουμε- και με αυτό τον τρόπο- στην αναβάθμιση της παρεχόμενης εκπαίδευσης»[5]. Τον παραπάνω πρόλογο θα προσυπέγραφε κάθε υπεύθυνος εκπαιδευτικός με τομέα ευθύνης αντίστοιχο με αυτόν της Χριστίνας Πετροπούλου.

Το πρώτο τεύχος της Ἤριννας πρέπει να χαιρετιστεί σαν ένα επίτευγμα παρά τις όποιες εύλογες επιμέρους αδυναμίες που μπορεί να έχει. Είναι ευνόητο ότι ένα περιοδικό του είδους αυτού δεν μπορεί να κριθεί από το ένα μόνο τεύχος που έχουμε στα χέρια μας. Η ποιότητα εξάλλου του περιοδικού δεν εξαρτάται μόνο από τις προθέσεις της συντακτικής ομάδας. Εξαρτάται και από την ποιότητα των εργασιών που έχει προς δημοσίευση.

Ας περάσουμε τώρα στο περιεχόμενο. Η ύλη του περιοδικού κατανέμεται σε τρεις ενότητες διδακτικών αντικειμένων: στην Αρχαία Γραμματεία, 67 σελίδες, στη Λογοτεχνία (ελληνική και ξένη) και Γλώσσα, 51, και στην Ιστορία, 35. Οι υπόλοιπες επτά σελίδες αφορούν την ενημέρωση των μελών για τις δραστηριότητες του συνδέσμου και τις οδηγίες προς τους συνεργάτες. Δεν μπορεί να διαφωνήσει κανείς για τη συνετή κατανομή του χώρου κατά αντικείμενο. Μεγαλύτερη έκταση διατίθεται για την Αρχαία Γραμματεία.

Οι συγγραφείς είναι κατά σειρά καταχώρησης των κειμένων τους οι εξής: Τασούλα Καραγεωργίου, Δημήτρης Λυπουρλής, Αλεξάνδρα Ζερβού, Νικόλαος Μπεζαντάκος, Κώστας Μπαλάσκας, Χριστίνα Πετροπούλου, Μανόλης Καραταπάνης, Ηρακλής Πιπίνος μια ομάδα φιλολόγων από τις Μέλπα Μαυρίδη, Λουκία Ορφανού, Δόξη Σακελλιάδου, Σπύρος Καλούδης, Έλενα Καρανάσιου, Αντωνία Ματσίγκου, Ξενοφών Τζαβάρας και Ευαγγελία Μουλά. Από τους 17 συνεργάτες του τεύχους οι τρεις είναι πανεπιστημιακοί (Λυμπουρλής, Ζερβού, Μπεζαντάκος), ο ένας επίτιμος σύμβουλος του Π.Ι. (Μπαλάσκας) και οι δύο σχολικοί σύμβουλοι (Καραγεωργίου, Πετροπούλου). Οι υπόλοιποι 11 είναι εκπαιδευτικοί της Μέσης. Συνεργασία λοιπόν πανεπιστημιακών και φιλολόγων στην πράξη.

Όλα τα θέματα των άρθρων έχουν άμεση σχέση με την εκπαίδευση (εγχειρίδια, μεταφράσεις αρχαίων, σκοποί και στόχοι, προτάσεις διδασκαλίας κ.λπ.). Η μελέτη μόνο της Αντωνίας Ματσίγκου ''Ο Δίας στον Αισχύλο'', ενώ δεν έχει άμεση σχέση με το σχολικό πρόγραμμα, είναι γενικότερα χρήσιμη για τους φιλολόγους και αποτελεί υπόδειγμα φιλολογικής εργασίας. Τα άρθρα των πανεπιστημιακών έχουν, όπως είναι εύλογο, περισσότερο θεωρητικό και ερευνητικό χαρακτήρα παρά πρακτικό. Καταγράφω τους τίτλους: «Ο Αριστοτέλης στη Μέση Εκπαίδευσή μας» (Λυπουρλής), «Στιγμές από την πρόσληψη του Αρχίλοχου στην ελληνική πραγματικότητα» (Ζερβού) και «Η διδασκαλία του Ομήρου στη Μέση Εκπαίδευση» (Μπεζαντάκος). Σημειώνω ότι το εκτενές άρθρο της Αλεξάνδρας Ζερβού (37 σελίδες) είναι μια κατεξοχήν φιλολογική μελέτη με λεπτομερή υποσελίδια τεκμηρίωση και βιβλιογραφία. αντιμετωπίζει πολύπλευρα το ζήτημα και θέτει, εκτός των άλλων, και το πρόβλημα των μεταφράσεων των αρχαίων κειμένων, όπως κάνει και στο δικό του άρθρο ο Νικόλαος Μπεζαντάκος, καθώς και το πρόβλημα του αυτοβιογραφικού ή μη χαρακτήρα των ποιημάτων του Αρχίλοχου. Αντίθετα προς τους πανεπιστημιακούς, των εκπαιδευτικών τα κείμενα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, επικεντρώνονται στις διδακτικές ανάγκες και τα προβλήματα που τους απασχολούν στη σχολική πράξη.

            Το ειδικό ενδιαφέρουν που παρουσιάζει το πρώτο τεύχος της Ἤριννας εντοπίζεται στην απόπειρα να εστιαστεί η διαθεματικότητα σε μαθήματα και δραστηριότητες που προσφέρονται γι' αυτό το σκοπό. Τέτοιο παράδειγμα έχουμε στην ομαδική εργασία -την άψογα οργανωμένη- που προτείνει η Χριστίνα Πετροπούλου τη σχετική με την εγκατάσταση Αλικαρνασσέων στην Κω [6]. Η πρόταση αυτή ακουμπάει με φυσικό τρόπο σε άλλα διδακτικά αντικείμενα, όπως στα βιβλία της Λογοτεχνίας της Α΄ και Β΄ Γυμνασίου, συγκεκριμένα στα θέματα τα σχετικά με την ξενιτιά, την προσφυγιά και τη μετανάστευση, στην Πολιτική και Κοινωνική Αγωγή και στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Τη διαθεματικότητα στη διδασκαλία προτείνουν επίσης ο Σπύρος Καλούδης στο μάθημα της Ιστορίας, μια πρόταση επίσης πειστική, η Ελένη Καρανάσιου στη Λογοτεχνία, και η ομάδα που έκανε το σχέδιο μαθήματος για την παραλογή  «Του Γιοφυριού της Άρτας». Οι προτάσεις αυτές θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο διαλόγου σε συναντήσεις φιλολόγων.

            Στο σημείο αυτό θα κάνω μια παρέκβαση για ορισμένες επισημάνσεις σχετικά με την διαθεματικότητα και την διεπιστημονικότητα. Είναι τελείως διαφορετικά πράγματα. Ούτε να κάνουμε κατάχρηση αυτής της αρχής. Η λογοτεχνία και γενικά η φιλολογία έχω τη γνώμη ότι δεν πρέπει να γίνουν υπηρέτες σκοπιμοτήτων. Και μάλιστα εκβιαστικά μερικές φορές. Βεβαίως, εφόσον αποτελούν αντικείμενα διδασκαλίας, υπηρετούν και κάποιους γενικούς σκοπούς της εκπαίδευσης και της παιδείας. Εδώ ακριβώς έγκειται το πρόβλημα. Στο πώς δεν θα υποταχτούν η επιστήμη-Φιλολογία- και η ευαισθησία και η βαθύτερη καλλιέργεια- Λογοτεχνία- στις επιταγές οποιασδήποτε παιδαγωγικής τεχνοκρατίας. Ο παιδαγωγισμός να μην αμαυρώνει την εγκυρότητα της επιστημονικής (= φιλολογικής) γνώσης ούτε την αυτονομία της λογοτεχνίας. Επίσης να μην κάνουμε ανεξέλεγκτη χρήση των νέων θεωριών που έρχονται και παρέρχονται και που η επίκλησή τους υποκρύπτει, πολλές φορές, άγνοια και κενό. Οι φιλόλογοι ασφαλώς έχουμε την ευαισθησία και τη βούληση να μην ευτελίζουμε την επιστήμη που διακονούμε με αδόκιμους πειραματισμούς και με κατάχρηση παιδαγωγικής τεχνογνωσίας. Όλα τα πράγματα έχουν κάποια όρια που δεν πρέπει να ξεπερνιούνται.

            Χαρακτήρισα παραπάνω το κείμενο της Αντωνίας Ματσίγκου υπόδειγμα φιλολογικής εργασίας. Θα τελειώσω την περιήγησή μου στις σελίδες της Ἤριννας με μια άλλη εργασία που τη θεωρώ ως μικρή συμβολή στη διδακτική. Πρόκειται για την εργασία του Ξενοφώντα Τζαβάρα «Εκπαίδευση και Νεοελληνικά Ιδιώματα στη Ρόδο». Οι μικρές διδακτικές παρεμβάσεις που προτείνει ο συντάκτης του άρθρου σε κάποια θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Γλώσσας είναι προϊόντα της δικής του εμπειρίας από τη διδακτική πράξη σε περιοχές, όπου το ιδίωμα είναι ακόμα ζωντανό. Είναι συνεπώς πρόταση τεκμηριωμένη και πειστική. Τέτοιες μικρές συμβολές είναι ουσιαστικές. Βελτιώνουν τη διδασκαλία και προωθούν την ενδοσχολική έρευνα. Κάπως έτσι φαντάζομαι τα κείμενα των συναδέλφων φιλολόγων στα εκπαιδευτικά περιοδικά και όχι τετριμμένα αναμασήματα ξένων προτύπων. Μικρές έρευνες μέσα από ένα σχολικό περιβάλλον δημιουργικό.

            Τελειώνοντας θέλω να ευχηθώ στην ανοιξιάτικη Ἤριννα μακροημέρευση και συνεχή βελτίωση από τεύχος σε τεύχος.

 

 

Γ.Δ. Παγανός




[1] Από την παρουσίαση του 1ου τεύχους στη Ρόδο, στο Κέντρο Λογοτεχνών και Μεταφραστών, τον Απρίλη του 2007. Δημοσιευμένο και στη Νέα Εστία (Μάιος 2007).

[2] Ο Φιλόλογος αρχίζει το  1964. Διακόπτει την έκδοσή του την περίοδο της δικτατορίας (1967-1974) και συνεχίζει από την μεταπολίτευση ως σήμερα. Είναι τριμηνιαία έκδοση και το τελευταίο τεύχος του Δεκεμβρίου 2007 έχει αριθμό 130.

 

[3] Η Φιλολογική κυκλοφόρησε το 1982 με την μορφή εφημερίδας. Από το 1985 αποκτά μορφή περιοδικού και εκδίδεται ανά τρίμηνο. Με το τελευταίο τεύχος, το αριθ. 100, του Δεκεμβρίου του 2007, το περιοδικό συμπληρώνει 25 χρόνια.

 

[4] Η Θαλλώ είναι ετήσιο περιοδικό και εκδίδεται από το 1989. Το τελευταίο τεύχος είναι το 16 του 2006. Υπεύθυνος έκδοσης σταθερά είναι ο Κώστας Μουντζούρης.

 

[5] ριννα, σ.1.

[6] Όπ.π . , σ.σ. 70-80.



Ο Γιώργος Παγανός για την ποίηση του Τάσου Πορφύρη

Ο Γιώργος Παγανός για την ποίηση του Τάσου Πορφύρη (δεύτερο μέρος)

 

 

 

 

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ἤριννα: Περιοδική Έκδοση του Συνδέσμου Φιλολόγων Δωδεκανήσου-Όροι Υποβολής Άρθρων